Ceija Stojka (1933-2013): „Nie mogę zapomnieć” | wystawa

Pierwsza indywidualna wystawa romskiej malarki i pisarki w Muzeum Miasta Łodzi 05.10.2024 – 01.12.2024

„Jeśli świat się teraz nie zmieni – jeśli świat nie otworzy swoich drzwi i okien – jeśli nie zbuduje pokoju  prawdziwego pokoju – aby moje prawnuki miały szansę żyć na tym świecie, to nie będę w stanie wyjaśnić, dlaczego przeżyłam Auschwitz, Bergen-Belsen i Ravensbrück”. (Ceija Stojka)

Chociaż malarstwo Stojki zrodziło się bezpośrednio z jej dramatycznego doświadczenia Holokaustu, zaczęła tworzyć dopiero kilkadziesiąt lat po zakończeniu II wojny światowej. Nie była profesjonalnie wyszkoloną malarką. Jednak niezależnie od tego, jej malarstwo jest niezwykle silną i spójną wypowiedzią artystyczną. Jej twórczość jest jednym z najbardziej przejmujących świadectw Holokaustu, a jednocześnie świadectwem bardzo dojrzałym w swojej formie. 

Stojka budowała kompozycję swoich obrazów na przejmujących, zazwyczaj bardzo dynamicznych kadrach. Miała niezwykłą zdolność do oddawania detalu, co było szczególnie widoczne w jej przedstawieniach przedwojennego, nostalgicznego życia, które prowadziła jako dziecko. Ale także do tworzenia symbolicznych i syntetycznych kompozycji, co było szczególnie widoczne, gdy przedstawiała bezpośrednie obrazy śmierci. Wiele jej prac przybiera formę retrospektywnych dokumentów, choć wiele z nich to próby zobrazowania sytuacji, których Stojka nie była naocznym świadkiem. W jej malarstwie pojawiają się powtarzające się motywy, które sprawiają, że odczytujemy jej obrazy jako symboliczne. Wszystkie dzieła świadczą o tym, jak wrażliwą była kolorystką – w końcu kolory miały również swoje bardzo ważne znaczenie dla jej twórczości. Niektóre z jej prac to wręcz abstrakcyjne kompozycje. 

Ceija Stojka (1933-2013) – romska artystka i pisarka. Urodziła się w Styrii w Austrii, gdzie spędziła pierwsze lata życia. Po aneksji Austrii przez nazistowskie Niemcy w 1938 r. jej rodzina została wysłana do obozów koncentracyjnych. Stojka miała zaledwie dziesięć lat, gdy trafiła do Auschwitz. Przeżyła trzy obozy koncentracyjne: Auschwitz-Birkenau, Ravensbrück i Bergen-Belsen. Z całej jej rodziny, liczącej około dwustu osób, wojnę przeżyło tylko sześcioro: ona, jej matka i czworo rodzeństwa.

Dopiero w latach 80., czyli po ponad czterdziestu latach, w końcu przerwała milczenie i jako jedna z pierwszych romskich kobiet opowiedziała o swoich wspomnieniach i doświadczeniach z Holokaustu. Swoje dzieciństwo opisała w kilku książkach oraz na ponad 1.500 obrazach i rysunkach. Stojka była artystką-samoukiem, która stopniowo rozwijała swój własny styl, zawierający jasne kolory i silną ekspresyjność. Malowała nie tylko pędzlem, ale także rękami, a wszystkie prace wykonywała w domu, w kuchni lub w salonie. 

Łódzka wystawa, która jest pierwszą prezentacją artystki w Polsce, śledzi życie Stojki, okres szczęśliwego dzieciństwa, deportację, pobyt w obozach koncentracyjnych i wyzwolenie. Wystawie będą towarzyszyły oprowadzania kuratorskie, prelekcje i warsztaty.

Zespół

• Współorganizator wystawy: Muzeum Miasta Łodzi
• Kurator wystawy: Noëlig Le Roux
• Tekst do folderu: Marie Cantos and Noëlig Le Roux
• Inicjator projektu: Jarosław Suchan
• Współpraca merytoryczna: Joanna Podolska-Płocka
• Projekt graficzny wystawy i folderu: Fajne Chłopaki
• Rysunek projektu wystawy: Dziewczyny od Wystaw (Joanna Góra-Raurowicz, Katarzyna Similak).
• Produkcja: Aleksandra Shaya
• Korekta i redakcja tekstu folderu i wystawy: Marta Grochowska oraz James Waygood
• Koordynacja wypożyczeń: Natalia Scegielniak-Glica
• Koordynacja dostępności: Paulina Długosz
• Koordynacja wystawy: Ewelina Skorupa
• Współpraca: Anna Karbowiak, Bartosz Krzemień, Magdalena Makówka, Wojciech Owczarek, Paweł Zaremba
• Montaż wystawy: Sebastian Glica i zespół: Jarosław Barański, Wiktor Dzwoniarek, Piotr Nowicki, Marcin Sadłowski, Paweł Sobolewski

Partnerzy wystawy: Fundacja w Stronę Dialogu, Muzeum Getta Warszawskiego, Austriackie Forum Kultury, The International Fund Ceija Stojka, he Lanicolacheur Company/Xavier Marchand, The Antoine de Galbert Foundation, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Program towarzyszący

• 6.10.2024, godz. 12.00 Centrum Dobrej Rozmowy: „Sztuka jako świadectwo: Ceija Stojka, historia Romów i Romek i pamięć ocalonych” – wykład i spacer do Kuźni Romskiej – dr Joanna Talewicz (Fundacja w Stronę Dialogu) i Muzeum Tradycji Niepodległościowych / wydarzenie tłumaczone na Polski Język Migowy / Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, ul. Wojska Polskiego 83 / Wstęp wolny
• 6.10.2024, godz. 15.00 „Ceija Stojka (1933-2013): Nie mogę zapomnieć” – oprowadzanie kuratorskie po wystawie / prowadzenie: Noëlig Le Roux / wydarzenie w języku francuskim tłumaczone na język polski i na Polski Język Migowy / BILETY: 5 zł – bilety ulgowe / 7 zł – regularna cena
• 11.10.2024, godz. 10.00 „Antycyganizm w Europie – nowe słowo, stare mechanizmy, współczesna walka o pamięć” – warsztaty antydyskryminacyjne dla szkół średnich na wystawie „Ceija Stojka (1933-2013): Nie mogę zapomnieć” / prowadzenie: Małgorzata Kołaczek (Fundacja w Stronę Dialogu) / Muzeum Miasta Łodzi, ul. Ogrodowa 15 BILETY: 5 zł / Zapisy: edukacja@centrumdialogu.com
• 9.11.2024, godz. 17.00 „Nieistniejąca historia. O kobietach uznanych za asocjalne w KL Auschwitz” – wykład Joanny Ostrowskiej / Muzeum Miasta Łodzi, ul. Ogrodowa 15 / BILETY: 5 zł i 7 zł  
  W drugiej połowie XX w. sztuka Romów spełniała rolę narzędzia służącego uwidzialnianiu Zagłady Romów w okresie ich etnicznej i politycznej mobilizacji, tj. od lat 70. XX wieku, ale jej skuteczność w uwidzialnianiu owego historycznego faktu spadła w początkach XXI wieku, po tym, kiedy sztuka romska została włączona w pole sztuki zinstytucjonalizowanej przez narody większościowe. Prelegentka przybliża tematy podejmowane przez artystów romskich tworzących prace o Zagładzie Romów i wynikające z jej specyfiki: uwidzialnienie miejsc pamięci, uwidzialnienie wizerunków ofiar, uwidzialnienie rasowych motywów nazistowskiej zbrodni na Romach.
  Joanna Ostrowska – doktora nauk humanistycznych w zakresie historii, studiowała również w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ, Katedrze Judaistyki UJ, Gender Studies UW, Zakładzie Hebraistyki UW i PWSFTviT w Łodzi. Wykładowczyni akademicka, krytyczka filmowa, dramaturżka, autorka głośnych książek: „Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej” oraz “Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej”.
• 30.11.2024, godz. 17.00 „Nawet śmierć boi się Auschwitz” – wykład Moniki Weychert / Muzeum Miasta Łodzi, ul. Ogrodowa 15 / BILETY: 5 zł i 7 zł 
  Prelekcja Moniki Weychert dotycząca sztuki osób romskich upamiętniającej ich doświadczenia związane z Zagładą.
  Monika Weychert – doktora, kulturoznawczyni, adiunktka i koordynatorka kierunku Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Jednocześnie kierowniczka działu edukacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki. Od 2016 roku współpracuje także z Instytutem Badań Przestrzeni Publicznej warszawskiej ASP. Autorka artykułów naukowych i krytycznych; członkini AICA. W Toruniu prowadziła m.in. niezależną galerię dla… (2000-2008), była związana z TVP Kultura, warszawską Galerią Foksal i Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni (oddział MNW). Kuratorka kilkudziesięciu wystaw. Tematyką sztuki współczesnej osób o romskich korzeniach zajmuje się od 25 lat.

Dostępność

Budynek Muzeum Miasta Łodzi jest dostępny dla osób z niepełnosprawnością ruchową. Więcej informacji: https://muzeum-lodz.pl/wizyta/dostepnosc/

Dla osób z niepełnosprawnością słuchu – oprowadzanie 6.10.2024 o g. 15 jest tłumaczone na Polski Język Migowy.