Edycja 2025

Gdy spoglądamy wstecz

Festiwal Łódź Wielu Kultur ma swoje korzenie w wydarzeniu znanym wcześniej jako Festiwal Dialogu Czterech Kultur, a potem Festiwal Łódź Czterech Kultur. Powstał niemal 25 lat temu, w czasie, gdy Łódź próbowała odnaleźć się po trudnych zmianach lat 90. – szukając nowej tożsamości i odbudowując poczucie wspólnoty. Od początku Festiwal miał ważną misję: przywracać dumę z lokalnej historii i przypominać, że Łódź była i jest miastem wielu kultur. Miastem, które budowali razem Polacy, Żydzi, Niemcy, Rosjanie i inni – a jego różnorodność była zawsze siłą, nie słabością.

Z czasem Festiwal stał się przestrzenią do rozmowy o tym, co dziś najważniejsze: o tym, jak żyjemy razem, jak reagujemy na wykluczenie, jak budujemy wspólnotę opartą na szacunku, prawach człowieka i empatii. Pokazywał, że dialog między kulturami nie musi oznaczać zgody za wszelką cenę, ale raczej gotowość do słuchania i wspólnego działania.

Co obserwujemy dziś

W ciągu tych dwóch dekad Łódź się zmieniła – z miasta poprzemysłowego staje się nowoczesnym ośrodkiem kultury, edukacji i nowych technologii. Dawne fabryki zyskały drugie życie, a ulice znów są wielojęzyczne – coraz częściej spotykamy ludzi pochodzących z różnych, czasem bardzo odległych, części globu. Od lat 50. XX wieku Łódź była miejscem do życia dla studentów z całego świata, uczących się w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców. Dziś te „nowe geografie” stają się naturalnym elementem łódzkiego pejzażu.

Zmieniło się też rozumienie samej kultury. Dziś nie mówimy tylko o narodach czy religiach, ale także o tożsamościach społecznych i kulturowych, które współistnieją w mieście: kulturze feministycznej, queerowej, wietnamskiej, ukraińskiej, kulturach kontynentu afrykańskiego, kulturze osób z niepełnosprawnościami, dzieci i młodzieży, kulturze sąsiedzkiej czy ekologicznej. Coraz wyraźniej dostrzegamy też, że to, co zwykliśmy nazywać rodzimą kulturą to tylko jedna z wielu części globalnego ekosystemu, od której zależeliśmy w przeszłości i od której zależy przyszłość nas wszystkich.

Dlatego w tym roku spojrzymy na Łódź również z perspektywy postkolonialnej. Bo choć miasto rozwijało się dzięki lokalnej pracy, jego przemysłowy sukces nie był oderwany od globalnych procesów dominacji i wyzysku. W perspektywie historycznej będziemy rozmawiać o tym, co wciąż pozostaje w cieniu – o pochodzeniu bawełny, która w XIX wieku trafiała do łódzkich fabryk. O ludziach, którzy ją zbierali – niewolniczo pracujących na plantacjach w Stanach Zjednoczonych. Łódź, choć geograficznie oddalona, była częścią tej sieci powiązań: korzystała z zasobów i pracy pozyskiwanej w warunkach opresji, kolonialnej dominacji i rasizmu.

Taka perspektywa umieszcza historię Łodzi w szerszym – globalnym – kontekście. Przypomina, że nasze miasto nie powstało w próżni, lecz w splocie relacji władzy, przemocy i zależności, które dotyczyły nie tylko klas społecznych, ale także rasowych i kulturowych podziałów. Wymaga to od nas nie tylko nowego spojrzenia na przeszłość, ale i krytycznej refleksji nad dzisiejszym światem – nad tym, jakie ślady tamtych zależności nadal kształtują nasze relacje, systemy i wyobrażenia.

W tej nowej rzeczywistości ważne jest także, by z inną, niż dotąd wrażliwością spojrzeć na to, czym była i czym jest praca – szczególnie w Łodzi, mieście, które przez dziesięciolecia rozwijało się dzięki wysiłkowi tysięcy ludzi. Dziś chcemy rozmawiać o etyce pracy, sprawiedliwości społecznej i solidarności – także w sektorze kultury, który sam potrzebuje nowych, bardziej zrównoważonych rozwiązań.

I nie zapominamy o ludziach, którzy tworzyli to miasto. Festiwal od początku przypominał o tych postaciach, które nie zawsze były obecne w podręcznikach historii, ale miały ogromny wpływ na kształtowanie lokalnej kultury. W tym roku przywołujemy między innymi sylwetki Wandy Jakubowskiej, Diny Matus, Idy Brauner i Joanny Kulmowej – kobiet odważnych, zaangażowanych, twórczych. W ich biografiach spotykają się różne wątki: artystyczne, społeczne, polityczne, osobiste. Wszystkie one pokazują, że historia miasta to także często niewidzialna, bądź niedostrzegana, ale konsekwentna i wytrwała praca kobiet, które nadawały tej przestrzeni nie tylko kształt, ale również sens. W Roku Łodzianek Inicjatorek chcemy tę historię opowiadać głośniej, uważniej i z dumą.

Jak widzimy jutro

Pod nowym szyldem – Festiwalu Łódź Wielu Kultur – nie porzucamy przeszłości. Wręcz przeciwnie: trzymamy się jej mocno, ale patrzymy do przodu. Chcemy być lustrem, w którym Łódź może się przejrzeć – ale też przestrzenią, która pomaga w zmianie. Budujemy miasto przyszłości: otwarte, czułe, zróżnicowane, świadome.

Festiwal będzie gościł artystów z różnych dziedzin: teatru, performansu, literatury, muzyki, tańca, sztuk wizualnych i aktywizmu. Chcemy łączyć scenę międzynarodową z lokalną, duże instytucje kultury z małymi organizacjami non-profit, osoby rozpoznawalne z tymi, które działają „po cichu”, ale równie ważnie.

Wierzymy, że kultura może być miejscem spotkania i rozmowy. I że Łódź, jak mało które miasto, potrafi z tej rozmowy uczynić coś wyjątkowego. Zapraszamy do wspólnego tworzenia tej opowieści.

Zachęcamy do zapoznania się z PROGRAMEM tegorocznej edycji.